Pembebasan wanita dan kesamarataan gender yang masih belum dicapai

(Rencana khas Hari Wanita Antarabangsa 2025)

Hari Wanita Antarabangsa disambut pada 8 Mac setiap tahun, bukan sekadar untuk memberi penghargaan kepada sumbangan dan pengorbanan golongan wanita kepada masyarakat kita, atau meraikan kejayaan dan pencapaian kaum wanita dalam pelbagai bidang, tetapi yang lebih penting adalah mengingatkan kita semua bahawa perjuangan harus diteruskan untuk menegakkan hak wanita, membebaskan wanita daripada segala bentuk penindasan dan mewujudkan kesamarataan gender.

Hari Wanita Antarabangsa lahir daripada gerakan perjuangan pekerja wanita yang menuntut keadaan kerja yang lebih baik untuk semua pekerja (termasuk pekerja wanita), gaji yang sama rata tanpa mengira gender, penghapusan diskriminasi gender dalam pekerjaan, cuti bersalin, perlindungan sosial bagi pekerja wanita yang beranak dan hak wanita untuk mengundi dalam pilihan raya. Dalam Persidangan Wanita Sosialis Antarabangsa yang diadakan pada tahun 1910 di Copenhagen, Denmark, pemimpin-pemimpin sosialis dari Jerman, seperti Clara Zetkin (1857-1933), Luise Zietz (1865-1922), Paula Thiede (1870-1919) dan Käte Duncker (1871-1953), mencadangkan untuk menyambut Hari Wanita Antarabangsa setiap tahun, dan usul itu dipersetujui oleh 100 orang perwakilan yang hadir dalam persidangan itu. Mulai tahun 1911, Hari Wanita Antarabangsa disambut di merata tempat di seluruh dunia dengan pelbagai aksi perhimpunan dianjurkan untuk mengetengahkan tuntutan-tuntutan yang berkaitan dengan pembebasan wanita dan kesamarataan gender.

Selepas lebih satu abad, perjuangan untuk pembebasan wanita dan kesamarataan gender masih jauh belum selesai, kerana masih wujudnya diskriminasi, eksploitasi, penindasan dan keganasan terhadap wanita, sementara ketidaksamarataan gender masih ketara. Berikut ialah beberapa fakta penting mengenai status wanita di dunia pada hari ini:

• 1 daripada 3 orang wanita pernah mengalami keganasan fizikal atau seksual.
• 393 juta orang wanita hidup dalam kemiskinan tegar pada tahun 2024.
• Pada kadar semasa, ia akan mengambil 137 tahun tambahan untuk menghapuskan kemiskinan tegar dalam kalangan wanita.
• Perubahan iklim mungkin akan mengakibatkan tambahan 158 juta orang wanita hidup dalam kemiskinan tegar menjelang tahun 2050, 16 juta orang lebih banyak berbanding lelaki.
• Masih adanya 119.3 juta orang kanak-kanak perempuan tidak bersekolah, walaupun angka ini sudah berkurangan sebanyak 5.4 juta orang sejak tahun 2015.
• 772 juta orang wanita bekerja dalam ekonomi tidak formal dengan ketiadaan keterjaminan kerja dan kekurangan perlindungan sosial.
• Dalam kalangan penduduk dunia yang berumur 25-54 tahun, hanya 63% wanita berada dalam tenaga kerja berbanding 92% lelaki.
• Secara purata di dunia, wanita menghabiskan masa 2.5 kali ganda lebih banyak berbanding lelaki dalam melakukan kerja rumah tangga dan penjagaan yang tidak berbayar.
• Setakat 1 Jun 2024, hanya 27 daripada 193 buah (13.99%) negara anggota Pertubuhan Bangsa-bangsa Bersatu (PBB) dengan ketua negara dan/atau ketua kerajaan yang merupakan wanita (18 buah negara dengan ketua negara wanita dan 15 buah negara dengan ketua kerajaan wanita). Pada kadar semasa, kesamarataan gender dalam kedudukan tertinggi kuasa politik hanya akan dicapai dalam tempoh 130 tahun.
• Setakat 1 Januari 2024, hanya 23.3% daripada anggota kabinet kerajaan yang mengetuai kementerian merupakan wanita. Hanya 15 buah negara dengan wanita memegang 50% atau lebih jawatan dalam menteri kabinet.
• Hanya 26.9% daripada ahli parlimen merupakan wanita setakat 1 Januari 2024, meningkat daripada 11% pada tahun 1995. Di Malaysia, hanya 13.5% ahli parlimen di Dewan Rakyat adalah wanita.
• Hanya 6 buah negara mempunyai 50% atau lebih wanita dalam parlimen dewan tunggal atau dewan rakyat. 22 buah negara mempunyai ahli parlimen wanita antara 40%-50%.

Walau bagaimanapun, memang adanya pencapaian yang memberangsangkan sepanjang beberapa dekad kebelakangan ini dalam usaha pembebasan wanita dan kesamarataan gender. Kurang daripada 10 buah negara di mana wanita mempunyai hak untuk mengundi sebelum tercetusnya Perang Dunia I pada tahun 1914; lebih seratus tahun kemudian, wanita di semua negara di dunia mempunyai hak untuk mengundi, walaupun nisbah perwakilan wanita dalam politik masih jauh rendah berbanding lelaki. Bilangan negara yang mempunyai undang-undang yang melarang diskriminasi berasaskan gender dalam pekerjaan telah meningkat daripada 58 buah pada tahun 1995 kepada 162 buah pada tahun 2025. Ini semua dapat dicapai kerana hasil daripada perjuangan menuntut hak wanita yang berterusan selama ini.

Hak wanita dan kesamarataan gender sering diancam oleh kuasa-kuasa ultra-konservatif yang hendak melindungi kepentingan segelintir kecil kelas pemerintah lama dan mengekalkan struktur masyarakat yang menyekat pembebasan wanita. Ini dapat dilihat dalam perkembangan politik arus perdana yang semakin cenderung ke haluan kanan sejak beberapa tahun kebelakangan ini, seperti pemilihan semula Donald Trump sebagai Presiden Amerika Syarikat (AS) yang berdasarkan retorik politik yang penuh dengan prejudis perkauman, xenofobia (kebencian terhadap migran) dan misoginis (kebencian terhadap wanita). Lebih-lebih lagi, golongan wanita terus menghadapi pelbagai ancaman keganasan, sama ada di ruangan fizikal atau ruangan maya.

Kapitalisme dan patriarki membiak ketidaksamarataan gender

Kapitalisme, sistem ekonomi yang berlandaskan logik pengumpulan modal melalui eksploitasi tenaga buruh untuk menjana keuntungan bagi golongan pemodal, bukan sahaja mewujudkan ketidaksamarataan ekonomi yang ketara antara kelas-kelas sosial (dalam erti kata mudah, yang kaya semakin kaya, yang miskin semakin miskin), malah terus membiak ketidaksamarataan gender.

Sejak kemunculannya, ekonomi kapitalis sentiasa bergantung pada pengeluaran semula yang “diswatakan” atau “disumber luar” kepada keluarga nukleus kelas pekerja, dan golongan wanita diberikan peranan gender sebagai tenaga buruh domestik yang tidak berbayar, kerana ini dapat mengurangkan banyak kos dalam pengeluaran semula tenaga kerja yang diupah untuk menjana keuntungan korporat. Apabila ekonomi kapitalis memerlukan lebih banyak lagi tenaga buruh murah dan semakin banyak wanita menjadi tenaga buruh formal dalam proses pengeluaran, golongan wanita pula yang sering terpaksa mengalami eksploitasi yang berganda: dieksploitasi dengan gaji rendah di tempat kerja, sementara masih perlu memikul tanggungjawab melakukan kerja-kerja rumah tangga atau penjagaan yang tidak berbayar.

10 orang terkaya di dunia pada hari ini merupakan lelaki dan kekayaan mereka meningkat sebanyak AS$100 juta sehari secara purata (bersamaan lebih AS$1,157 setiap saat!), sementara seorang daripada setiap 10 orang wanita di dunia hidup dalam kemiskinan tegar (di bawah AS$2.15 sehari mengikut pariti kuasa beli). Inilah realiti dan status ketidaksamarataan gender di dunia pada hari ini. Apabila kekayaan golongan bilioner (majoriti besarnya lelaki) semakin meningkat, masyarakat bawahan, termasuk wanita, terus dieksploitasi secara sistematik. Tambahan pula, golongan wanita sentiasa berhadapan dengan ancaman keganasan dan gangguan seksual, akibat daripada sistem patriarki dan fahaman seksis yang masih bertapak dalam masyarakat kita.

Patriarki ialah sejenis sistem sosial di mana golongan lelaki yang memegang kuasa yang paling besar, mendominasi dalam peranan kepimpinan politik, kedudukan sosial dan kekuasaan terhadap ekonomi. Patriarki sudah muncul sebelum kapitalisme, apabila golongan wanita dirampas kuasa sosial mereka dalam proses pembahagian kerja masyarakat di sesetengah tempat di dunia. Patriarki terus berkembang dalam sistem ekonomi kapitalis untuk mengekalkan eksploitasi kelas yang sentiasa bersilang dengan penindasan berasaskan gender. Patriarki memaksakan “peranan gender” yang harus dimainkan oleh setiap anggota masyarakat, maka mewujudkan diskriminasi, eksploitasi dan keganasan yang berasaskan gender. Seksisme pula merupakan fahaman yang menjustifikasi prejudis dan diskriminasi berasaskan gender untuk memperkukuhkan patriarki. Patriarki dalam kapitalisme mewujudkan pengasingan tegar antara gender, maka ia bukan sahaja memudaratkan golongan wanita dan minoriti gender, malah juga memangsakan golongan lelaki kelas pekerja.

Golongan wanita merupakan kumpulan yang paling terjejas kerana kolonialisme, imperialisme, pendudukan ketenteraan dan peperangan. Imperialisme kapitalis sepanjang beberapa abad yang lalu telah memusnahkan kehidupan masyarakat dan mendatangkan penderitaan yang teruk kepada rakyat bawahan di merata tempat. Oleh itu, adalah tidak mungkin untuk wanita bebas selagi kita tidak mencabar imperialisme dan militarisme yang mengundang bencana kemanusiaan di merata tempat.

Golongan wanita juga menanggung dengan pelbagai kesan buruk daripada krisis iklim yang semakin teruk akibat daripada ekonomi kapitalis yang eksploitatif. Oleh itu, perjuangan pembebasan wanita juga berkait rapat dengan usaha menangani krisis iklim dan melindungi alam sekitar kita.

Perjuangan harus diteruskan

Kita harus memecahkan dominasi patriarki untuk merealisasikan pembebasan wanita dan kesamarataan gender. Adalah penting untuk menyatukan seluruh masyarakat kita untuk mencabar penindasan sistemik di bawah patriarki dan kapitalisme. Kita harus memperjuangkan dasar-dasar sosial yang menangani ketidaksamarataan ekonomi dan ketidakadilan yang berasaskan gender. Antara dasar-dasar yang harus kita perjuangkan untuk pembebasan wanita dan kesamarataan gender termasuk: hak dan gaji yang sama rata dalam semua pekerjaan, perlindungan hak pekerja yang menyeluruh, perkhidmatan penjagaan kanak-kanak sejagat, pelaksanaan undang-undang anti-diskriminasi, pencen warga emas sejagat, perkhidmatan kesihatan awam yang berkualiti tinggi (termasuk akses percuma kepada perkhidmatan kesihatan reproduktif), menjadikan kerja-kerja rumah tangga (seperti penjagaan harian, penyediaan makanan, pembersihan dan sebagainya) sebagai perkhidmatan sosial yang disediakan kepada komuniti untuk membebaskan wanita daripada buruh domestik yang tidak berbayar, perluasan ruang demokrasi untuk mendorong penyertaan wanita dalam proses politik, dan banyak lagi.

Kita tidak mungkin mencapai pembebasan wanita dan kesamarataan gender sepenuhnya selagi patriarki dan kapitalisme masih bermaharajalela. Perjuangan menentang patriarki tidak boleh dipisahkan daripada perjuangan menentang kapitalisme; begitu juga dengan perjuangan menentang kapitalisme tidak boleh diasingkan daripada perjuangan menentang patriarki.

Pembebasan wanita daripada cengkaman patriarki bukan sahaja bermanfaat pada golongan wanita sahaja, malah golongan lelaki turut dapat dibebaskan daripada peranan gender yang dipaksakan ke atas mereka dan perangkap minda yang sempit. Oleh itu, perjuangan pembebasan wanita adalah tidak terhad kepada penyertaan golongan wanita, tetapi juga memerlukan penglibatan golongan lelaki yang berkesedaran.

Perjuangan pembebasan wanita tidak boleh dipisahkan daripada perjuangan menentang eksploitasi kapitalis dan dominasi patriarki. Kita sudah menyaksikan pelbagai gerakan perjuangan pembebasan masyarakat, yang disertai dan diterajui oleh golongan wanita, pada zaman dahulu yang membawa kepada pelbagai pencapaian dalam memajukan masyarakat kita. Perjuangan ini harus diteruskan demi mempertahankan apa yang dicapai dan memajukan usaha yang belum selesai.

Hanya melalui gerakan perjuangan masyarakat yang menyatukan rakyat tertindas tanpa mengira gender untuk transformasi yang bersifat pembebasan, barulah kita dapat membina sebuah masyarakat sejahtera yang menjamin hak asasi, kebebasan sejati, maruah, nilai-nilai kemanusiaan, pengagihan kekayaan yang sama rata dan bebas daripada segala bentuk penindasan. Untuk benar-benar menegakkan semangat sambutan Hari Wanita Antarabangsa, kita harus terus memperjuangkan perubahan transformatif yang menuju ke arah keadilan sosial, kesamarataan gender dan pembebasan wanita.

==========

Rencana ini ditulis oleh Choo Chon Kai, Ahli Jawatankuasa Pusat Parti Sosialis Malaysia (PSM) merangkap Ketua Pengarang Sosialis.net.