oleh K. Kunasekaran
Kes tragis M. Indira Gandhi merupakan antara cabaran terbesar yang pernah dihadapi oleh Perlembagaan Persekutuan kita. Walaupun Mahkamah Persekutuan telah pun memberikan penghakiman muktamadnya, bekas Ketua Hakim Negara Tun Tengku Maimun Tuan Mat, pernah mengakui selepas bersara dalam satu temu bual awam tentang kesukaran besar dalam menguatkuasakan keputusan tersebut.
Ini bukan sekadar masalah undang-undang — ia adalah ujian moral, ketegasan politik dan perlembagaan kepada seluruh negara.
Jaminan perlembagaan yang diabaikan
Perkara 153(1) Perlembagaan Persekutuan dengan jelas menyatakan bahawa dalam melindungi kedudukan istimewa orang Melayu dan anak negeri Sabah dan Sarawak, kepentingan sah kaum-kaum lain juga mesti dilindungi.
Keseimbangan perlembagaan inilah asas perpaduan nasional kita. Namun, dalam kes Indira Gandhi, prinsip ini telah diketepikan — bukan kerana undang-undang tidak jelas, tetapi kerana kepentingan politik dan agama telah mengatasi kedaulatan perlembagaan.
Penghakiman Mahkamah Persekutuan pada tahun 2018 dengan tegas menyatakan bahawa penukaran agama secara unilateral terhadap anak-anak Indira Gandhi adalah tidak sah dan tidak berperlembagaan. Namun, hampir sedekad kemudian, perintah itu masih belum dikuatkuasakan.
Kegagalan ini bukan berpunca daripada undang-undang, tetapi daripada kekurangan keberanian institusi dan kesungguhan politik untuk menegakkan keadilan yang telah pun diputuskan oleh mahkamah tertinggi negara.
Dari perkahwinan sivil ke manipulasi politik
Kita perlu ingat bahawa kes ini berpunca daripada perkahwinan sivil, dan anak yang terlibat dilahirkan ketika perkahwinan itu masih sah di sisi undang-undang sivil. Hakikatnya, ini adalah pertikaian keluarga dan hak penjagaan anak — bukan pertelingkahan agama.
Namun sejak awal lagi, kedua-dua pihak diwakili oleh peguam daripada parti politik yang berbeza tetapi mempunyai kaitan dengan gabungan politik yang sama — satu mewakili Indira Gandhi, dan satu lagi mewakili bekas suaminya.
Apa yang pada asalnya merupakan isu perlembagaan dan kekeluargaan telah berubah menjadi medan pertembungan politik, perkauman dan keagamaan, yang kemudiannya dieksploitasi oleh pelbagai pihak untuk meraih simpati awam dan, kononnya, keuntungan politik.
Sungguhpun mungkin ada pihak yang bertindak dengan niat ikhlas untuk memperjuangkan prinsip keadilan atau kebebasan beragama, pendekatan yang diambil akhirnya menghasilkan kesan sebaliknya.
Kedua-dua pihak mula menggambarkan diri mereka semata-mata sebagai pejuang bagi kaum dan agama masing-masing, sekali gus menimbulkan tekanan awam daripada kedua-dua belah pihak yang melihat isu ini melalui lensa perkauman dan keagamaan — bukannya dari sudut keadilan, undang-undang dan kemanusiaan.
Seruan bekas hakim Mahkamah Rayuan kepada penjaga perlembagaan
Baru-baru ini, Hakim (Bersara) Datuk Dr. Hamid Sultan Abu Backer mengulas dalam komentarnya bertajuk “Has the legal industry forgotten the Malay rulers’ constitutional clout?” (FMT, 2 November 2025), bahawa keadilan untuk Indira Gandhi bukan sekadar isu undang-undang, tetapi tragedi perlembagaan yang mencabar jiwa demokrasi kita.
Beliau menyeru agar SUHAKAM, Majlis Peguam dan masyarakat sivil bersama-sama memohon campur tangan Majlis Raja-Raja, memandangkan Raja-Raja Melayu merupakan penjaga Perlembagaan dan Pemerintah Angkatan Tentera, yang diberi tanggungjawab untuk memulihkan keseimbangan perlembagaan dan keadilan sosial.
Beliau menyeru agar Suhakam, Majlis Peguam dan masyarakat sivil bersama-sama memohon campur tangan Majlis Raja-Raja, memandangkan Raja-Raja Melayu merupakan penjaga Perlembagaan dan Pemerintah Angkatan Tentera, yang diberi tanggungjawab untuk memulihkan keseimbangan perlembagaan dan keadilan sosial.
Pandangan ini amat signifikan. Ia menegaskan bahawa kedaulatan perlembagaan di bawah Perkara 4 Perlembagaan Persekutuan tidak boleh tinggal sekadar teori jika keputusan Mahkamah Persekutuan sendiri tidak dihormati.
Doktrin kedaulatan perlembagaan, seperti yang ditegaskan dalam kes Indira Gandhi a/p Mutho, bermaksud tiada sesiapa pun berada di atas undang-undang — termasuk jabatan dan agensi kerajaan.
Sekiranya institusi undang-undang berdiam diri ketika keputusan perlembagaan diabaikan, maka struktur pemerintahan berasaskan undang-undang akan runtuh. Sudah tiba masanya institusi utama — mahkamah, Majlis Peguam, SUHAKAM, dan akhirnya Majlis Raja-Raja — berganding bahu untuk memastikan kedaulatan undang-undang bukan sekadar slogan, tetapi dilaksanakan dengan tegas.
Kesimpulan
Kes Indira Gandhi bukan sekadar kisah seorang ibu yang mencari anaknya — ia adalah cerminan kepada cabaran terbesar dalam menegakkan semangat Perlembagaan dan kedaulatan undang-undang di negara ini. Ia menguji sejauh mana sistem kehakiman, pihak berkuasa, dan masyarakat mampu mempertahankan prinsip keadilan tanpa tunduk kepada tekanan politik, perkauman, atau keagamaan.
Kini, apabila bekas Ketua Hakim Negara Tun Tengku Maimun Tuan Mat sendiri menzahirkan keprihatinan mengenai pelaksanaan keputusan Mahkamah Persekutuan, ia seharusnya menjadi satu panggilan sedar kepada semua pihak — bahawa keadilan tidak berakhir di mahkamah, tetapi mesti diterjemahkan dalam tindakan dan pelaksanaan.
Keadilan sepatutnya dapat dilihat, dirasai dan dinikmati oleh semua pihak, tanpa menindas atau meminggirkan mana-mana golongan. Hanya dengan menjunjung semangat ini, Perlembagaan dapat terus menjadi payung keadilan untuk semua rakyat Malaysia — tanpa mengira bangsa, agama atau fahaman politik.
==========
K.Kunasekaran ialah Ahli Jawatankuasa PSM Perak. Dia juga seorang pengamal undang-undang di Ipoh.
